Wie verliest, rouwt. Om het verlies van een baan of een huis, om het eindigen van een vriendschap of een relatie of om de dood van een geliefde. Vriend of vriendin, zus, broer, ouder, partner of (ongeboren) kind, elke geliefde die sterft, verdient zijn of haar plek in je hart. En het rouwproces volgt telkens een eigen pad en heeft een eigen intensiteit. Je kunt er niet omheen, je kunt er enkel doorheen. Rouwen is ook wat ons mensen zo menselijk maakt. Rijk of arm, in welke cultuur je ook opgroeit, rouwen doen we allemaal.
De 5 fases van het rouwproces
Bij rouw denken we snel aan verdriet. Maar rouw kent zoveel andere gezichten. Je hebt vast wel eens gehoord van de vijf fases van het rouwproces, zo beschreven door Elisabeth Kübler-Ross: ontkenning (‘Dit gebeurt niet bij mij’), woede (‘Waarom met mij?’), onderhandelen (‘Ik beloof een betere persoon te worden als…’), verdriet en depressie (‘Ik geef het op’) en aanvaarding (‘Ik ga verder met mijn leven’).
Een moeilijke fase is het toelaten van de boosheid. Woede richting een werkgever of ex-geliefde, dat is nog logisch en dus makkelijk. Maar boos zijn op een geliefde overledene? Die emotie laten we maar weinig toe. We voelen ons in de steek gelaten, eenzaam en stuurloos, maar aan dat gevoel durven we geen uiting te geven, vaak uit respect voor de overledene.
Liever houden we de boosheid vast, binnen in ons lijf. En los van de schade die ingehouden boosheid kan aanrichten aan onze psychische gezondheid (onderdrukte woede is vaak de oorzaak van een depressie), blokkeren ze je creativiteit. Eeuwig zonde, want je creativiteit (creatiekracht, levensenergie!) heb je nodig om nieuwe stappen te zetten in je leven.
Ik ben zo boos dat je er niet meer bent!
Voel je wel eens de aanwezigheid van je vader?’ vraag ik mijn cursiste, die hevig geëmotioneerd tegenover me zit.
‘Ik word zo boos als iemand dat zegt’, antwoordt ze. ‘Zoals in dat liedje, Afscheid nemen bestaat niet, van Marco Borsato: ‘Fluister mijn naam, en ik kom eraan.’ Wat een onzin. Ik heb gefluisterd. Geroepen ook. Mooi dat hij niet kwam.’
De emoties nemen het weer van haar over. Ik zie haar verdriet, maar hoor daardoorheen, luid en duidelijk: haar boosheid. Haar vader ging dood en liet haar in de steek. Als ik haar daarop wijs, op die boosheid naar hem die ze al zo lang voelt, kijkt ze me verbaasd aan. ‘Maar… Hij kon er toch niets aan doen? Hij is toch niet expres ziek geworden en dood gegaan?’ Ze zwijgt en plukt aan haar tissue. Schudt haar hoofd. Probeert knipperend een lading nieuwe tranen binnen te houden. Tevergeefs. ‘Het klopt,’ zegt ze dan. ‘Ik ben zó boos dat hij er niet meer is. Dat hij dood ging toen ik nog zo jong was, toen ik hem nog zo hard nodig had. Maar dat is toch gemeen? Boos zijn op iemand die tegen zijn wil zijn gezin moest achterlaten? Dat kan toch helemaal niet?’
Waarom staan we onszelf niet toe om die woede te uiten?
Veelal uit angst. In de eerste plaats simpelweg de angst om kwaad te zijn. Want ‘dat mag niet, dat kan niet’, want ‘de doden moet je eren’, ‘over de doden niets dan goed’. Liever slikken we de teleurstelling, het gevoel verlaten te zijn in, dan dat we vloekend en tierend gehoor geven aan die gevoelens. Terwijl dat juist zo helend zou zijn…
Vaak zie ik ook bij mijn cursisten de angst voor hun eigen kracht. Mannen en vrouwen die na het overlijden van hun partner ineens merken dat ze nog verlangens hebben en verbaasd zijn over de energie (zoals juist die boosheid) die in hun lichaam en geest loskomt. Het ervaren van zoveel vrijheid en kracht kan beangstigend werken.
Boosheid vasthouden is liefde tegenhouden
Angst en boosheid vasthouden is liefde tegenhouden. Want het is ook boosheid die uitdrukking geeft aan de liefde die je voelde. En het is de uitdrukking van je oer-krachtige levensenergie: jij bent er nog en je lééft.
Je boosheid aangaan is je kracht (her)ontdekken, is voelen waartoe je in staat bent, is beseffen dat boosheid ook energie is en dat je die positief kunt inzetten en een creatieve uitlaatklep kunt geven.
Hoe je dat doet? Daarin begeleid ik je graag tijdens de online workshop ‘Schrijven als rouwverwerking’. In drie zondagochtenden gaan we aan de slag met pijn, verdriet en boosheid maar ook met de toekomst. We werken met de punt-lijn-schrijfmeditatie, met lichttaal en ook met systemisch en energetisch werk.
Ben jij eraan toe je boosheid los te laten? Ben je op zoek naar heling en bevrijding en wil je jouw schrijven inzetten om dit te realiseren? Meld je dan aan. Ik ontmoet en help je graag!
.
Lees je graag nog meer blogs over rouw? Je vindt ze hier:
- Wat er gebeurt als je in duizend stukken uit elkaar valt
- Rouwen met penseel, een portret van de ziel
.
Reageer je graag? Dat kan onderaan deze blog.
Ontmoet je me graag tijdens een Online Schrijfdag? Kijk dan even hier: Online Schrijfdagen.
Wil je graag deelnemen aan een schrijfretraite? Het volledige aanbod vind je hier: Retraites.
.
Joey Brown is schrijf- en bewustzijnscoach, en auteur van het boek Schrijven naar Bewustzijn, Ontdek je ware verhaal. Ze woont op het eiland Ikaria.
P.S. Wil je graag op de hoogte blijven? Schrijf je dan in voor de NIEUWSBRIEF.
Regelmatig post ik foto’s, schrijfmeditaties en verhalen op INSTAGRAM en ook op mijn FACEBOOKPAGINA! Neem een kijkje, en als je fijn vindt wat je leest, is een duimpje altijd welkom!
6 jaar lang een nooit eindigende toestand in boosheid, verdriet, gemis en geen traan kunnen laten, terwijl tranen mij toch inwendig tot verstikking brengen .. en het gevoel hebben dat weinigen mensen dat begrijpen … Geen schouder voelen of hebben om tegenaan te huilen en dus niet kunnen huilen en dan verwijten moeten horen van: ‘dat je jezelf dompelt in een vorm van zelfmedelijden’. Soms wordt een mens gedwongen in boosheid vast te houden en dit niet om liefde tegen te houden , maar omdat het weinig begrip oproept bij anderen en met als gevolg: ‘dat anderen je zo nog meer in een dergelijke toestand laten verder spartelen en verdrinken. Ja .. vaak, heel vaak zou ik het willen uitroepen .. uitschreeuwen vanaf de daken .. het eruit slaan en bij momenten mijzelf willen pijn doen .. doch ik blijf stil, om niet iedereen te verliezen …
Hoi Nicole, je kunt je boosheid ruimte geven in je schrijfmeditatie. Op papier. Dat is een eerste stap. Jezelf die ruimte gunnen in je schrijfboek. In je schrijfboek mag je schreeuwen, krassen, vloeken. Het papier luistert. Op papier hoef je niet stil te zijn.
Beste Joey … Al kaften vol heb ik het op papier uitgeschreeuwd .. geroepen .. gebeden .. gevloekt … maar dat papier laat tranen die blijkbaar niet kunnen stromen – om welke reden dan ook – .. tranen die inwendig jarenlang zijn geblokkeerd geworden om te stromen … papier laat dat niet uitbarsten en dat ook niet na vele bladzijden vol te hebben geschreven. Toch heel erg bedankt voor jouw reactie.
Mooi verhaal, wat ik met een glimlach op m8jn mond lees. Dit terwijl ik vanmorgen op stond met de energie van de woorden kutzooi, een gevoel van frustratie na weer een brakke nacht. Als dat gevoel er mag zijn geef ik mezelf ruimte om het ook weer te laten veranderen in haar tegendeel prachtzooi.
Je verhalen Nathalie smaken naar meer.
Wie verliest, rouwt.
Verlies was al snel een deel van mijn leven. 3 overlijdens, jaar na jaar, als 10 jarige. Verlies werd zo een onderdeel van mijn jeugd. Weg onbezonnen leven. Het leven legde meteen een harde les op tafel : alles is eindig!! Het overlijden van mijn lieve grootouders kwam niet helemaal onverwacht. Het verlies van mijn vader des te meer. Ik heb nooit afscheid kunnen nemen. De ene moment gaf ik hem nog een dikke knuffel, een volgende moment was hij er niet meer, weggerukt door een dodelijk verkeersongeluk, voor altijd en nooit meer.
Wist ik wat rouwen was. Angst, dat kwam opzetten. Een enorme angst dat het leven weer keihard zou toeslaan. Geen boosheid maar angst.
Na 45 jaar is mijn vader is nog steeds bij me, ik schrijf hem soms brieven. Om hem te laten weten hoe het gaat. Dood zijn we pas als niemand ons nog herinnert, als iedereen ons is vergeten. Hij is nog steeds een deel van mij en dat zal altijd zo blijven. Hij fluistert : vier het leven. Hij toont me de mooie dingen rondom mij. Mijn mooie kinderen, de fijne broer en zussen, een lieve partner, de prachtige natuur, het mooie blauw van de zee, het helder schijnen van de maan, het zetten van de punt…. Hij heeft me geleerd die dingen in me op te nemen, te voelen en hiervoor een enorme dankbaarheid te tonen.
Dus papa, dankjewel daarvoor. We zijn niet meer samen in deze fysieke wereld maar ik voel je des te meer. Bedankt dat je me hebt geleerd het leven te vieren, diep in mij, daar waar jij ook bent. Dankjewel……
Dankjewel, Peter, voor je verhaal! Je dankbaarheid om het leven is voelbaar.